İlginç Bilgiler: Ketçap Nasıl Ortaya Çıktı?

Ketçap, patates kızartması, hamburger ve birçok fast-food restoranında hayatımızın vazgeçilmezleri arasında yer alan bir sos olarak öne çıkıyor. Ancak, bu lezzetli sosun kökeni çok daha eski zamanlara dayanıyor. Ketçapın tarihi, 17. yüzyıla kadar uzanıyor.

Ketçap dediğimiz sosun ilginç bir hikayesi var bu yazımda bunu paylaşmak istedim. Bir zamanlar yüzünde dondurma külahı şeklinde dövmesi olan bir bilge söyle demiş:

Sosunuz yoksa kaybolursunuz ama sosta da kaybolabilirsiniz.

Tabi o zamanlar bu bilgenin demek istediğini kimse anlamamış taa ki bugün “Ketçap” olarak bildiğimiz sosun tuhaf hikayesini öğrenene dek…

Eğer bu hikayeyi ilk defa okuyorsanız uyarayım, o zamanlardaki ketçabın domatesle yakından uzaktan bir ilgisi yok. 🙂

(Ketchup) İlk Kez Ne Zaman Ortaya Çıktı?

Salamura balık, ançüez ve baharatlarla yapılan sos, 1690’da Çin’de ortaya çıktı. Sosun ilk versiyonunda domates yoktu. O zamanlar adı “Koe-chiap”, “Kê-tsiap” veya “Ke-chiap” olarak bilinirdi. Günümüzdeki ketçabın kökeni bu sosun Çin’de ortaya çıkmasına dayanır.

Kelime, Çince ketchup kelimesinden gelir ve “turuncu sos” anlamına gelir. Ancak ketçap, ilk olarak 18. yüzyıl İngiltere’sinde ortaya çıktı. İlk ketçap, az miktarda ketçap domatesi, mantar, ceviz ve salatalık gibi malzemelerden yapılan bir sostu. Bu sos, özellikle balık ve tavuk yemeklerinde kullanılırdı.

17.yüzyılın sonlarında Avrupalı tüccarlar, denizciler ve askeri kuvvetler, Asya kıtasında yayılmaya devam ediyorlardı. Özellikle Güneydoğu Asya İngilizler’in kontrolündeydi. İşgal bitip de İngilizler eve döndüğünde Asya’ya özgü yiyeceklerin nefis ve tatlı kokusunun eksikliğini hissettiler. Ve şu sıralar “Ketçap” ismini verdiğimiz sos da bunlardan biriydi.

Ancak ellerinde herhangi bir tarif olmadan aynısını yapmayı denedikleri için ortaya birçok farklı versiyon çıktı.

“Kê-tsiap”tan “Ketçap”a

Sos, o dönemde çeşitli baharat karışımları ve balık ile yapılırdı. Ayrıca Çince bir kelime olan ve balık sosu anlamına gelen “Kê-tsiap” kelimesinden geliyordu. Kê-tsiap koyu renkte, keskin ve günümüzdeki halinden çok farklı bir biçimdeydi. İçinde domatesten eser yoktu.

Domatesleri içeren ilk bilinen tarif 1812 yılında bitkiler üzerinde uzmanlaşmış James Mease tarafından yayınlandı. Maese’in tarifi domates, elma, çok sayıda baharat, brendi içeriyor ve sirke ya da şeker içermiyordu. Her ne kadar tarifin yayınlanması çok önemli bir gelişmeydi. Ancak domatesli tarifin yeterince yayılmasını ve ketçabın domatesle bilinmesini sağlayamadı.

Ketçabın çıkış noktası 19. yüzyılda Mary Randolph (Amerikalı temizlik ve yemek kitabı yazarı) sayesinde oldu. Randolph “The Virginia House-Wife (1824)”, kitabında domatesli ketçap tarifini paylaştı. Amerikan aşçılar bu tarifi kendi usullerince tatlandırdılar. Böylece tarif çok hızlı bir şekilde herkese yayıldı.

Bu defa da çiğ domatesli tarifin sağlıklı olup olmadığı tartışma haline geldi. Ayrıca dayanma süresinin çok sınırlı olması tartışılmaya başlandı.

Derken tarihe geçecek bir hamle ile 1905’te ketçabın tarifi tamamen değişerek bugün bildiğimiz haline kadar geçen bir süreçten geçti…

Heinz’ın Başarısı

Henry J. Heinz, Almanya’nın Kallstadt kentinden Pittsburgh, Pennsylvania’ya göç eden ebeveynlerin sekiz çocuğundan biriydi.

Heinz, 1869’da konserve turşu üretiyor turşuları içi görünen çam şişelere koyarak kalitesini gösteriyordu.

Bir gün, ‘buzdolabında uzun süre dayanabilecek bir ketçap’ yapabilseydi çok güzel olacağını düşündü. Henry John Heinz, konserve yerine olgun domatesleri kullanarak ve sirke içeriğini daha önce hiç görülmemiş seviyelere çıkardı. Domates, özel baharat ve nişastadan yapılan yoğun bir sos olan “Catsup” için Çin tarifini uyarlayarak ketçabı icat etti.

Bu tarifle birlikte 1905 yılında Heinz markası 5 milyon şişe ketçap sattı.

19. yüzyılda, bu sos Amerika’da da popüler hale geldi. Bu dönemde, yemek kitaplarında yer aldı. Ayrıca insanlar evlerinde yapmaya başladılar. Ancak, o dönemde yalnızca bir lezzet artırıcı olarak kullanılmıyordu. Aynı zamanda, ketçap domatesi ilaç olarak da kullanılıyordu. Ketçap domatesinin sağlık faydaları keşfedildi ve yıllar boyunca birçok ilaçta kullanıldı.

Günümüzde, ketçap sosu neredeyse her yerde bulunabilir. Fast-food restoranları, marketler ve hatta evlerde bile ketçap sosu var. Ketçap sosu, patates kızartmaları, hamburger ve birçok yiyecek için vazgeçilmez bir lezzet haline geldi.

Faydalı Bilgiler kategorisinde başka konularda da yazılar bulabilirsiniz.